| TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI [1] [2] [3] [4] |
| Kanun Numarası : 2709 Kabul Tarihi : 18/10/1982 Yayımlandığı Resmî Gazete : Tarih : 9/11/1982 Sayı : 17863 (Mükerrer) Yayımlandığı Düstur : Tertip : 5 Cilt : 22 Sayfa : 3 |
BAŞLANGIÇ [5]
Türk Vatanı ve Milletinin ebedivarlığını ve Yüce Türk Devletinin bölünmez bütünlüğünü belirleyen bu Anayasa,Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu, ölümsüz önder ve eşsiz kahraman Atatürk’ünbelirlediği milliyetçilik anlayışı ve onun inkılap ve ilkeleri doğrultusunda;
Dünya milletleri ailesinin eşithaklara sahip şerefli bir üyesi olarak, Türkiye Cumhuriyetinin ebedi varlığı,refahı, maddi ve manevi mutluluğu ile çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmiyönünde;
Millet iradesinin mutlak üstünlüğü,egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Milletine ait olduğu ve bunu millet adınakullanmaya yetkili kılınan hiçbir kişi ve kuruluşun, bu Anayasada gösterilenhürriyetçi demokrasi ve bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk düzeni dışınaçıkamayacağı;
Kuvvetler ayrımının, Devletorganları arasında üstünlük sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki vegörevlerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medeni bir işbölümü ve işbirliğiolduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduğu;
Hiçbir faaliyetin Türk millimenfaatlerinin, Türk varlığının, Devleti ve ülkesiyle bölünmezliği esasının,Türklüğün tarihi ve manevi değerlerinin, Atatürk milliyetçiliği, ilke veinkılapları ve medeniyetçiliğinin karşısında korunma göremeyeceği ve laiklikilkesinin gereği olarak kutsal din duygularının, Devlet işlerine ve politikaya kesinliklekarıştırılamayacağı; [6]
Her Türk vatandaşının bu Anayasadakitemel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarakmilli kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme ve maddive manevi varlığını bu yönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu;
Topluca Türk vatandaşlarının milligurur ve iftiharlarda, milli sevinç ve kederlerde, milli varlığa karşı hak veödevlerde, nimet ve külfetlerde ve millet hayatının her türlü tecellisindeortak olduğu, birbirinin hak ve hürriyetlerine kesin saygı, karşılıklı içtensevgi ve kardeşlik duygularıyla ve "Yurtta sulh, cihanda sulh" arzuve inancı içinde, huzurlu bir hayat talebine hakları bulunduğu;
FİKİR, İNANÇ VE KARARIYLA anlaşılmak,sözüne ve ruhuna bu yönde saygı ve mutlak sadakatle yorumlanıp uygulanmaküzere.
TÜRK MİLLETİ TARAFINDAN, demokrasiyeaşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur.
BİRİNCİKISIM
GENEL ESASLAR
I. Devletinşekli
Madde1 – Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
II.Cumhuriyetin nitelikleri
Madde2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışmave adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğinebağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik vesosyal bir hukuk Devletidir.
III.Devletin bütünlüğü, Resmî dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti
Madde3 – Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez birbütündür. Dili Türkçedir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen,beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Milli marşı "İstiklalMarşı"dır.
Başkenti Ankara'dır.
IV.Değiştirilemeyecek hükümler
Madde4 – Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklininCumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetinnitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklifedilemez.
V. Devletintemel amaç ve görevleri
Madde5 – Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletininbağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyikorumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinintemel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriylebağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engellerikaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartlarıhazırlamaya çalışmaktır.
VI.Egemenlik
Madde6 – Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.
Türk Milleti, egemenliğini,Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır.
Egemenliğin kullanılması, hiçbirsurette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organkaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.
VII. Yasamayetkisi
Madde7 – Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük MilletMeclisinindir. Bu yetki devredilemez.
VIII. Yürütmeyetkisi ve görevi
Madde8 – Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı (…)[7]tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
IX. Yargıyetkisi
Madde 9 – Yargı yetkisi, Türk Milleti adınabağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır. [8]
X. Kanunönünde eşitlik
Madde10 – Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce,felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanunönünde eşittir.
(Ek fıkra:7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bueşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. (Ek cümle: 7/5/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirlereşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.
(Ek fıkra:7/5/2010-5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazifeşehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirlereşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.
Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veyasınıfa imtiyaz tanınamaz.
Devlet organları ve idare makamlarıbütün işlemlerinde (…)[9]kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.
XI.Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü
Madde11 – Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargıorganlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temelhukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.
İKİNCİ KISIM
TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER
BİRİNCİBÖLÜM
Genel Hükümler
I. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği
Madde12 – Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez,vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
Temel hak ve hürriyetler, kişinintopluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtivaeder.
II. Temelhak ve hürriyetlerin sınırlanması
Madde13 – (Değişik:3/10/2001-4709/2 md.)
Temel hak ve hürriyetler, özlerinedokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplerebağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanınsözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerineve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.
III. Temel hak ve hürriyetlerin kötüyekullanılamaması
Madde14 – (Değişik: 3/10/2001-4709/3 md.)
Anayasada yer alan hak vehürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünübozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadankaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.
Anayasa hükümlerinden hiçbiri,Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yokedilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasınıamaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.
Bu hükümlere aykırı faaliyettebulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir.
IV. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasınındurdurulması
Madde15 – Savaş, seferberlik (…)[10]veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlaledilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerinkullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasadaöngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.
Birinci fıkrada belirlenendurumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler (…)[11]dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğünedokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamazve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğumahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
V.Yabancıların durumu
Madde16 – Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için,milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
İKİNCİ BÖLÜM
KişininHakları ve Ödevleri
I. Kişinindokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı
Madde17 – Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma vegeliştirme hakkına sahiptir.
Tıbbi zorunluluklar ve kanundayazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadanbilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz;kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
(…)[12]meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, birtutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanınbastırılması (…)[13] veyaolağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasındasilah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelenöldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.
II. Zorlaçalıştırma yasağı
Madde18 – Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
Şekil ve şartları kanunladüzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar;olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarınınzorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden vefikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz.
III. Kişihürriyeti ve güvenliği
Madde19 – Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
Şekil ve şartları kanundagösterilen:
Mahkemelerce verilmiş hürriyetikısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkemekararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilininyakalanması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkilimerci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplumiçin tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu,bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitimveya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirinyerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren, yada hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişininyakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriyetinden yoksunbırakılamaz.
Suçluluğu hakkında kuvvetli belirtibulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin yokedilmesini veyadeğiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılanve kanunda gösterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabilir. Hakimkararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakıncabulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.
Yakalanan veya tutuklanan kişilere,yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı vebunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geçhakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.
(Değişik birinci cümle: 3/10/2001-4709/4 md.) Yakalananveya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi içingerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda ençok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonrahakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstühal (…)[14]ve savaş hallerinde uzatılabilir.
(Değişikfıkra: 3/10/2001-4709/4 md.) Kişinin yakalandığı veyatutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.
Tutuklanan kişilerin, makul süreiçinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayıisteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmadahazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceyebağlanabilir.
Her ne sebeple olursa olsun,hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bukısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamakamacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir.
(Değişik:3/10/2001-4709/4 md.) Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerinuğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir.
IV. Özelhayatın gizliliği ve korunması
A. Özelhayatın gizliliği
Madde20 – Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygıgösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatınıngizliliğine dokunulamaz. (Mülga üçüncücümle: 3/10/2001-4709/5 md.)
(Değişikfıkra: 3/10/2001-4709/5 md.) Millî güvenlik, kamu düzeni, suçişlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veyabaşkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçınabağlı olarak, usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplerebağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmışmerciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyasıaranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içindegörevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekizsaat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
(Ek fıkra:7/5/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasınıisteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel verilerhakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veyasilinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığınıöğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veyakişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esasve usuller kanunla düzenlenir.
B. Konutdokunulmazlığı
Madde21 – (Değişik: 3/10/2001-4709/6 md.)
Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millîgüvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genelahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunmasısebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkimkararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunanhallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimseninkonutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkilimerciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim,kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, elkoyma kendiliğinden kalkar.
C.Haberleşme hürriyeti
Madde22 – (Değişik: 3/10/2001-4709/7 md.)
Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
Millî güvenlik, kamu düzeni, suçişlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veyabaşkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçınabağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplerebağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmışmerciin yazılı emri bulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğinedokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayınasunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, kararkendiliğinden kalkar.
İstisnaların uygulanacağı kamu kurumve kuruluşları kanunda belirtilir.
V. Yerleşmeve seyahat hürriyeti
Madde23 – Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesiniönlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyigerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;
Seyahat hürriyeti, suç soruşturma vekovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek;
Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
(Değişikfıkra: 7/5/2010-5982/3 md.) Vatandaşın yurt dışına çıkmahürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararınabağlı olarak sınırlanabilir.
Vatandaş sınır dışı edilemez veyurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.
VI. Din vevicdan hürriyeti
Madde24 – Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetinesahiptir.
14 üncü madde hükümlerine aykırıolmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir.
Kimse, ibadete, dini ayin vetörenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; diniinanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
Din ve ahlak eğitim ve öğretimiDevletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilkve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunundışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin dekanuni temsilcisinin talebine bağlıdır.
Kimse, Devletin sosyal, ekonomik,siyasi veya hukuki temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırmaveya siyasi veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretleolursa olsun dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleriistismar edemez ve kötüye kullanamaz.
VII. Düşünceve kanaat hürriyeti
Madde25 – Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
Her ne sebep ve amaçla olursa olsunkimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatlerisebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.
VIII.Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti
Madde 26 – Herkes,düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veyatoplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet Resmî makamlarınmüdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini dekapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılanyayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
Bu hürriyetlerin kullanılması, millîgüvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri veDevletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçlarınönlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulüncebelirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özelve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veyayargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıylasınırlanabilir. [15]
(Mülgafıkra: 3/10/2001-4709/9 md.)
Haber ve düşünceleri yaymaaraçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımınıengellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanmasısayılmaz.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/9 md.) Düşünceyi açıklama ve yaymahürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunladüzenlenir.
IX. Bilim vesanat hürriyeti
Madde 27 – Herkes,bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlardaher türlü araştırma hakkına sahiptir.
Yayma hakkı, Anayasanın 1 inci, 2nci ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıylakullanılamaz.
Bu madde hükmü yabancı yayınlarınülkeye girmesi ve dağıtımının kanunla düzenlenmesine engel değildir.
X. Basın veyayımla ilgili hükümler
A. Basınhürriyeti
Madde 28 – Basınhürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırmaşartına bağlanamaz.
(Mülgaikinci fıkra: 3/10/2001-4709/10 md.)
Devlet, basın ve haber almahürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.
Basın hürriyetinin sınırlanmasında,Anayasanın 26 ve 27 nci maddeleri hükümleri uygulanır.
Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesive milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlemeye ya daayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizlibilgilere ilişkin bulunan her türlü haber veya yazıyı, yazanlar veyabastıranlar veya aynı amaçla, basanlar, başkasına verenler, bu suçlara aitkanun hükümleri uyarınca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile dağıtım hakimkararıyle; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkilikıldığı merciin emriyle önlenebilir. Dağıtımı önleyen yetkili merci, bu kararınıen geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir. Yetkili hakim bu kararıen geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme kararı hükümsüzsayılır.
Yargılama görevinin amacına uygunolarak yerine getirilmesi için, kanunla belirtilecek sınırlar içinde, hakimtarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında yayım yasağıkonamaz.
Süreli veya süresiz yayınlar,kanunun gösterdiği suçların soruşturma veya kovuşturmasına geçilmiş olmasıhallerinde hakim kararıyla; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezbütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel ahlakın korunması vesuçların önlenmesi bakımından gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanununaçıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkilimerci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir; hakimbu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, toplatma kararı hükümsüzsayılır.
Süreli veya süresiz yayınların suçsoruşturma veya kovuşturması sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel hükümleruygulanır.
Türkiye'de yayımlanan süreliyayınlar, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, Cumhuriyetintemel ilkelerine, milli güvenliğe ve genel ahlaka aykırı yayımlardan mahkumolma halinde, mahkeme kararıyla geçici olarak kapatılabilir. Kapatılan süreliyayının açıkça devamı niteliğini taşıyan her türlü yayın yasaktır; bunlar hakimkararıyla toplatılır.
B. Süreli vesüresiz yayın hakkı
Madde29 – Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve maliteminat yatırma şartına bağlanamaz.
Süreli yayın çıkarabilmek içinkanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercieverilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığının tesbitihalinde yetkili merci, yayının durdurulması için mahkemeye başvurur.
Süreli yayınların çıkarılması, yayımşartları, mali kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunladüzenlenir. Kanun, haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayımlanmasınıengelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlarkoyamaz.
Süreli yayınlar, Devletin ve diğerkamu tüzelkişilerinin veya bunlara bağlı kurumların araç ve imkanlarından eşitlik esasına göre yararlanır.
C. Basınaraçlarının korunması
Madde 30-(Değişik: 7/5/2004-5170/4 md.)
Kanuna uygun şekilde basın işletmesiolarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğugerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.
D. Kamutüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanmahakkı
Madde31 – Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerininelindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkınasahiptir. Bu yararlanmanın şartları ve usulleri kanunla düzenlenir.
(Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/11 md.) Kanun, millîgüvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sağlığın korunması sebepleri dışında,halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını vekamuoyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz.
E. Düzeltmeve cevap hakkı
Madde32 – Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet veşereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlaryapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.
Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa,yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim tarafından ilgilinin müracaattarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir.
XI. Toplantıhak ve hürriyetleri
A. Dernekkurma hürriyeti
Madde33 – (Değişik: 3/10/2001-4709/12 md.)
Herkes, önceden izin almaksızındernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.
Hiç kimse bir derneğe üye olmaya vedernekte üye kalmaya zorlanamaz.
Dernek kurma hürriyeti ancak, millîgüvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunlasınırlanabilir.
Dernek kurma hürriyetininkullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.
Dernekler, kanunun öngördüğühallerde hâkim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak,millî güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemeninyahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla birmerci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı,yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararınıkırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğindenyürürlükten kalkar.
Birinci fıkra hükmü, SilahlıKuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüdeDevlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
Bu madde hükümleri vakıflarla ilgiliolarak da uygulanır.
B. Toplantıve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı
Madde34 – (Değişik: 3/10/2001-4709/13 md.)
Herkes,önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşüdüzenleme hakkına sahiptir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkıancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suçişlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hakve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşüdüzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanundagösterilir.
XII.Mülkiyet hakkı
Madde35 – Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.
Bu haklar, ancak kamu yararıamacıyla, kanunla sınırlanabilir.
Mülkiyet hakkının kullanılmasıtoplum yararına aykırı olamaz.
XIII. Haklarınkorunması ile ilgili hükümler
A. Hak aramahürriyeti
Madde36 – Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmaksuretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ileadil yargılanma hakkına sahiptir.[16]
Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisiiçindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.
B. Kanunihakim güvencesi
Madde37 – Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka birmerci önüne çıkarılamaz.
Bir kimseyi kanunen tabi olduğumahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahipolağanüstü merciler kurulamaz.
C. Suç vecezalara ilişkin esaslar
Madde38 – Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suçsaymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zamankanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
Suç ve ceza zamanaşımı ile cezamahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır.
Ceza ve ceza yerine geçen güvenliktedbirleri ancak kanunla konulur.
Suçluluğu hükmen sabit oluncayakadar, kimse suçlu sayılamaz.
Hiç kimse kendisini ve kanundagösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delilgöstermeye zorlanamaz.
(Ek fıkra:3/10/2001-4709/15 md.) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delilolarak kabul edilemez.
Ceza sorumluluğu şahsidir.
(Ek fıkra:3/10/2001-4709/15 md.) Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğüyerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.
(Ek fıkra:3/10/2001-4709/15 md; Mülga fıkra: 7/5/2004-5170/5 md.)
(Değişikonuncu fıkra: 7/5/2004-5170/5 md.) Ölüm cezası ve genel müsadere cezasıverilemez.
İdare, kişi hürriyetininkısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin içdüzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.
(Değişik sonfıkra: 7/5/2004-5170/5 md.) Uluslararası Ceza Divanına tarafolmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyleyabancı bir ülkeye verilemez.
XIV. İspathakkı
Madde39 – Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görevve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayıaçılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir.Bunun dışındaki hallerde ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilindoğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçininispata razı olmasına bağlıdır.
XV. Temelhak ve hürriyetlerin korunması
Madde40 – Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilenherkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını istemehakkına sahiptir.
(Ek fıkra:3/10/2001-4709/16 md.) Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanunyolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.
Kişinin, Resmî görevliler tarafındanvaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna göre, Devletçe tazminedilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler
I. Aileninkorunması ve çocuk hakları[17]
Madde41 – Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasındaeşitliğe dayanır. [18]
Devlet, ailenin huzur ve refahı ileözellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasınısağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.
(Ek fıkra:7/5/2010-5982/4 md.) Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksekyararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişkikurma ve sürdürme hakkına sahiptir.
(Ek fıkra:7/5/2010-5982/4 md.) Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocuklarıkoruyucu tedbirleri alır.
II. Eğitimve öğrenim hakkı ve ödevi
Madde42 – Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
Öğrenim hakkının kapsamı kanunlatespit edilir ve düzenlenir.
Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkelerive inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletingözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretimyerleri açılamaz.
Eğitim ve öğretim hürriyeti,Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.
İlköğretim kız ve erkek bütünvatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.
Özel ilk ve orta dereceli okullarınbağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygunolarak, kanunla düzenlenir.
(Ek fıkra:9/2/2008-5735/2 md.; İptal: Anayasa Mahkemesinin 5/6/2008 tarihli ve E.:2008/16, K.: 2008/116 sayılı Kararı ile. )
Devlet, maddi imkanlardan yoksunbaşarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar vebaşka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özeleğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.
Eğitim ve öğretim kurumlarındasadece eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür.Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.
Türkçeden başka hiçbir dil, eğitimve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz veöğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancıdille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunladüzenlenir. Milletlerarası andlaşma hükümleri saklıdır.
III. Kamuyararı
A.Kıyılardan yararlanma
Madde43 – Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.
Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla,deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmadaöncelikle kamu yararı gözetilir.
Kıyılarla sahil şeritlerinin,kullanılış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin bu yerlerden yararlanma imkanve şartları kanunla düzenlenir.
B. Toprakmülkiyeti
Madde44 – Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumakve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yetertoprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gereklitedbirleri alır. Kanun, bu amaçla, değişik tarım bölgeleri ve çeşitlerine göretoprağın genişliğini tesbit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağıbulunmayan çiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşürülmesi, ormanlarınküçülmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.
Bu amaçla dağıtılan topraklarbölünemez, miras hükümleri dışında başkalarına devredilemez ve ancak dağıtılançiftçilerle mirasçıları tarafından işletilebilir. Bu şartların kaybı halinde,dağıtılan toprağın Devletçe geri alınmasına ilişkin esaslar kanunla düzenlenir.
C. Tarım,hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması
Madde45 – Devlet, tarım arazileri ile çayır ve mer'aların amaçdışı kullanılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerineuygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım vehayvancılıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerininsağlanmasını kolaylaştırır.
Devlet, bitkisel ve hayvansalürünlerin değerlendirilmesi ve gerçek değerlerinin üreticinin eline geçmesiiçin gereken tedbirleri alır.
D. Kamulaştırma
Madde46 – (Değişik: 3/10/2001-4709/18 md.)
Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamuyararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla,özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunlagösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarîirtifaklar kurmaya yetkilidir.
Kamulaştırma bedeli ile kesin hükmebağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir. Ancak, tarım reformununuygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskân projeleriningerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması veturizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin ödenme şekli kanunlagösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngörebileceği bu hallerde, taksitlendirmesüresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak ödenir.
Kamulaştırılan topraktan, o toprağıdoğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşinödenir.
İkinci fıkrada